Dlaczego 90% dzieci z ASD nie ma diagnostyki genetycznej?

KONFERENCJE

2025-09-23 | Aktualności

Dlaczego badania genetyczne w ASD i ID pozostają niedostatecznie wykorzystywane

Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) oraz niepełnosprawność intelektualna (ID) stanowią znaczący problem w populacji pediatrycznej, wymagający wczesnej i precyzyjnej diagnostyki. Towarzystwa naukowe jednoznacznie zalecają przeprowadzenie etiologicznych badań genetycznych niezwłocznie po postawieniu diagnozy ASD lub ID, ponieważ identyfikacja podłoża genetycznego może wpłynąć na sposób leczenia i monitorowania pacjenta. Diagnoza genetyczna umożliwia wdrożenie ukierunkowanej terapii, specjalistycznej opieki medycznej oraz odpowiedniego nadzoru nad stanem zdrowia dziecka. Mimo jasnych wytycznych, dostęp do badań genetycznych w tej populacji pozostaje problemem wymagającym dogłębnej analizy.

Najnowsze badanie kohortowe przeprowadzone na podstawie danych Medicaid objęło 885 895 dzieci w wieku od 7 do 17 lat, które były ubezpieczone w ramach tego programu przez cały okres od stycznia 2017 roku do grudnia 2019 roku. Średni wiek badanej populacji wynosił 11,82 lat (SD: 3,07), przy czym 65,96% stanowili chłopcy (584 327 dzieci) i 34,04% dziewczynki (301 568 dzieci). Analizowana grupa obejmowała 388 715 dzieci z diagnozą ASD bez towarzyszącej niepełnosprawności intelektualnej, 122 792 z izolowaną niepełnosprawnością intelektualną, 82 107 z współwystępowaniem obu zaburzeń oraz 3 306 dzieci z diagnozą padaczki jako grupy porównawczej. Grupę kontrolną stanowiło 292 281 dzieci bez diagnozy ASD lub ID.

Metodologia badania opierała się na analizie danych roszczeń Medicaid z wykorzystaniem uznanych algorytmów diagnostycznych. Diagnozy klasyfikowano według ustalonych algorytmów wykorzystujących kody z Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób w wersji dziewiątej i dziesiątej, natomiast badania genetyczne kategoryzowano na podstawie kodów procedur medycznych CPT. Zastosowano modele regresji logistycznej do obliczenia ilorazów szans z 95% przedziałami ufności, korygując wyniki o zmienne towarzyszące. Analiza statystyczna została przeprowadzona przy użyciu oprogramowania SAS wersja 9.4. Rada nadzorcza Uniwersytetu Drexel udzieliła zwolnienia z wymogów HIPAA, a ze względu na charakter analizy wtórnej nie wymagano zgody pacjentów. Badanie przeprowadzono zgodnie z wytycznymi STROBE.

Jaka jest rzeczywista częstość badań genetycznych w populacji pediatrycznej

Wyniki badania ujawniły znaczące różnice w częstości wykonywania badań genetycznych pomiędzy poszczególnymi grupami diagnostycznymi. Najwyższą częstość testowania odnotowano u dzieci z współwystępowaniem ASD i ID, gdzie 8,44% pacjentów otrzymało badanie genetyczne w ciągu trzyletniego okresu obserwacji. W grupie z izolowaną niepełnosprawnością intelektualną odsetek ten wynosił 4,80%, podczas gdy u dzieci z diagnozą wyłącznie ASD – 4,17%. Dla porównania, w grupie z padaczką badania genetyczne wykonano u 2,44% dzieci, natomiast w ogólnej populacji pediatrycznej jedynie u 0,39% badanych. Te dane przedstawiają wyraźną hierarchię w częstości testowania, która koreluje z ciężkością i złożonością zaburzeń.

Analiza skorygowanych ilorazów szans wykazała, że dzieci z ASD miały ponad dziesięciokrotnie wyższą szansę na otrzymanie badania genetycznego w porównaniu do populacji ogólnej. Jeszcze wyższe wartości odnotowano dla niepełnosprawności intelektualnej, podczas gdy najwyższy iloraz szans dotyczył dzieci z współwystępowaniem obu zaburzeń. Te dane jednoznacznie wskazują na rosnącą świadomość znaczenia diagnostyki genetycznej w grupach wysokiego ryzyka, jednak nadal pozostają znacznie poniżej oczekiwań wynikających z wytycznych klinicznych.

Czy pochodzenie i miejsce zamieszkania wpływają na dostęp do diagnostyki genetycznej

Szczególnie istotne są różnice demograficzne i geograficzne w dostępie do badań genetycznych. Dziewczynki wykazywały wyższą częstość testowania w porównaniu do chłopców, co może wynikać z faktu, że objawy ASD i ID u dziewcząt często są rozpoznawane później i mogą wymagać bardziej szczegółowej diagnostyki różnicowej. Znaczące dysproporcje obserwowano również w kontekście pochodzenia etnicznego – większość grup mniejszościowych rasowych i etnicznych miała statystycznie istotnie niższe szanse na otrzymanie badania genetycznego w porównaniu do dzieci rasy białej. Ten wynik budzi poważne pytania o równość dostępu do nowoczesnej diagnostyki medycznej. Czy obecne systemy opieki zdrowotnej skutecznie eliminują bariery dla rodzin z grup mniejszościowych?

Interesujące obserwacje dotyczą również różnic geograficznych w dostępie do badań genetycznych. Dzieci mieszkające w większych miastach wiejskich wykazywały nieco wyższą częstość testowania, co może sugerować lepszą organizację opieki specjalistycznej w tego typu ośrodkach w porównaniu do obszarów czysto wiejskich lub bardzo małych miejscowości. Ta obserwacja wskazuje na konieczność analizy infrastruktury medycznej i dostępności specjalistów genetyki medycznej w różnych regionach. Warto podkreślić, że różnice demograficzne i geograficzne miały mniejszy wpływ na częstość testowania niż sama obecność diagnozy ASD lub ID.

Jak zmieniają się trendy w metodach diagnostyki genetycznej

Analiza trendów w rodzajach wykonywanych badań genetycznych w latach 2017-2019 ujawnia dynamiczne zmiany w praktyce klinicznej. Odnotowano spadek udziału tradycyjnych metod diagnostycznych: cytogenetyki z 21,5% do 18,8%, testów na zespół łamliwego chromosomu X z 16,8% do 15,0% oraz mikromacierzy chromosomowych z 18,3% do 16,9%. Jednocześnie zaobserwowano wzrost popularności nowocześniejszych technologii – paneli genowych, których udział zwiększył się z 41,8% do 46,6%, oraz sekwencjonowania egzomu, które niemal podwoiło swój udział z 1,6% do 3,0%, choć nadal pozostaje na stosunkowo niskim poziomie.

Panele genowe stały się najczęściej wykorzystywaną metodą diagnostyczną już na początku badanego okresu i utrzymały tę pozycję, co odzwierciedla rozwój technologii molekularnych i rosnącą wiedzę o genetycznych podstawach ASD i ID. Wzrost znaczenia sekwencjonowania egzomu, mimo że jest nadal ograniczony, może sygnalizować przyszłe trendy w diagnostyce genetycznej. Te zmiany w metodologii diagnostycznej pokazują ewolucję od podstawowych badań cytogenetycznych w kierunku bardziej precyzyjnych i kompleksowych analiz molekularnych. Czy lekarze są przygotowani na interpretację wyników tych zaawansowanych badań i czy infrastruktura laboratoryjna jest wystarczająca do obsługi rosnącego zapotrzebowania?

Jakie wnioski dla praktyki klinicznej płyną z aktualnych danych

Najważniejszym wnioskiem z przeprowadzonej analizy jest fakt, że ponad 90% dzieci z ASD i/lub ID nie otrzymało zalecanych badań genetycznych podczas trzyletniego okresu obserwacji. Ten dramatyczny niedobór w realizacji wytycznych klinicznych wskazuje na istnienie znaczących barier systemowych, finansowych lub edukacyjnych. Wyniki potwierdzają wcześniejsze obserwacje dotyczące ograniczonego dostępu do diagnostyki genetycznej w określonych subpopulacjach i sugerują, że praktyka kliniczna nadal nie jest zgodna z zaleceniami towarzystw naukowych. Przewaga badań genetycznych u dzieci z współwystępowaniem ASD i ID nad grupami z izolowanymi zaburzeniami może wskazywać, że lekarze częściej kierują na diagnostykę genetyczną pacjentów z bardziej złożonym obrazem klinicznym.

Badanie ma pewne ograniczenia, które należy uwzględnić przy interpretacji wyników. Oparcie analizy na danych roszczeń Medicaid może ograniczać możliwość uogólnienia wyników na całą populację, ponieważ program ten obejmuje głównie rodziny o niższych dochodach. Brak szczegółowych danych klinicznych uniemożliwia ustalenie przyczynowości między diagnozami a wykonywaniem badań genetycznych oraz może wpływać na dokładność raportowania różnic rasowych i etnicznych z powodu luk w danych. Ograniczenie badania do dzieci w wieku powyżej 7 lat, choć uzasadnione faktem, że wiele diagnoz ID stawia się po 6. roku życia, może prowadzić do niedoszacowania częstości badań genetycznych wykonywanych we wcześniejszym wieku, szczególnie przed 5. rokiem życia.

Dane obejmują okres 2017-2019, co zapewnia najbardziej aktualne dostępne informacje bez wpływu barier dostępu związanych z pandemią COVID-19. Niemniej jednak, szybki rozwój technologii diagnostycznych i zmiany w wytycznych klinicznych mogą wpływać na aktualne wzorce wykorzystania badań genetycznych. Ta czasowa perspektywa pozwala na analizę trendów w diagnostyce, ale może nie odzwierciedlać obecnego stanu praktyki klinicznej.

Podsumowanie

Badania genetyczne w populacji pediatrycznej z ASD i niepełnosprawnością intelektualną wykonuje się u mniej niż 10% uprawnionych pacjentów, mimo jednoznacznych zaleceń towarzystw naukowych. Dzieci z współwystępowaniem ASD i ID mają najwyższe szanse na otrzymanie diagnostyki genetycznej (8,44%), podczas gdy w ogólnej populacji pediatrycznej badania te wykonuje się jedynie u 0,39% dzieci. Analiza ujawnia znaczące różnice demograficzne - grupy mniejszości etnicznych mają ograniczony dostęp do nowoczesnej diagnostyki molekularnej w porównaniu do dzieci rasy białej. Trendy w latach 2017-2019 pokazują rosnącą popularność paneli genowych i sekwencjonowania egzomu kosztem tradycyjnych metod cytogenetycznych. Lekarze powinni proaktywnie kierować pacjentów z ASD i ID na badania genetyczne zgodnie z aktualnymi wytycznymi klinicznymi.